Αγία Κιουρά Λέρου – ΑΛΛΙΩΤΙΚΕΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ

video

Στην Ελλάδα συναντά κανείς εύκολα πολλά και πανέμορφα εκκλησάκια. Είναι αυτά τα μικρά γεμάτα ζεστασιά και απλότητα που αποπνέουν γαλήνη και ηρεμία. Εκεί νιώθεις κάθε στιγμή την παρουσία του θεού δίπλα σου….

Θα σας παρουσιάσω όμως σήμερα κάτι διαφορετικό. Το εκκλησάκι της Αγίας Κιουράς που βρίσκεται στο νησί Λέρο.

Πέρσι το καλοκαίρι περάσαμε τις διακοπές μας στη Λέρο. Μέναμε κοντά στο γραφικό χωριουδάκι, Παρθένι. Πολλές φορές κάναμε εξορμήσεις στις γύρω περιοχές που πραγματικά παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Μέσα στο πρόγραμμα των εξορμήσεων ήταν και η επίσκεψη στο μικρό εκκλησάκι, Αγία Κιουρά.

Η ιδιαιτερότητά του δεν έχει να κάνει τόσο με τον εξωτερικό του χώρο, αφού όπως είπαμε στην ελληνική γη και ιδιαίτερα στα νησιά μας, υπάρχουν πάμπολλα πανέμορφα ξωκλήσια, όσο με το εσωτερικό του ναού και συγκεκριμένα με την αγιογράφηση του.

Για να πω την αλήθεια, o μπαμπάς μου με είχε κάπως προετοιμάσει για το τι θα δούμε, όμως όπως και σεις θα διαπιστώσετε, η αγιογράφησή του ναού είναι κάτι το μοναδικό.

Στην είσοδο αριστερά διαβάσαμε την επιγραφή του Υπουργείου Τουρισμού και Αρχαιοτήτων. Η Αγία Κιουρά έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Οι τοιχογραφίες έγιναν από κρατούμενους στη διάρκεια της δικτατορίας το 1968.

Οι πολιτικοί κρατούμενοι στο στρατόπεδο της Λέρου, Κυριάκος Τσακίρης, Αντώνης Καραγιάννης και Τάκης Τζανετέας έκαναν την εικονογράφηση. Διαβάσαμε κάπου, ότι αυτός που τους παρότρυνε ήταν ο Μανόλης Γλέζος.

Μπαίνοντας λοιπόν μέσα και παρατηρώντας τις τοιχογραφίες νιώθεις απέραντη έκπληξη.

Οι μορφές του Χριστού και των Αγίων παρουσιάζονται εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι τις βλέπουμε στις άλλες εκκλησίες.

Εντύπωση σου κάνουν τα μεγάλα μάτια – σε όλες σχεδόν τις εικόνες - που αποπνέουν μια ηρεμία, καρτερικότητα αλλά και ένα παράπονο ταυτόχρονα.

Κάπου παρουσιάζεται ο Χριστός με τεράστια αμυγδαλωτά μάτια να κοιτάζει πέρα μακριά. Πίσω του ένα γεράκι άγριο. Να αντιπροσωπεύει άραγε στην καρδιά του αγιογράφου τα «αρπακτικά» της δικτατορίας που του άρπαξαν – όπως κι αυτόν άλλωστε - πιθανόν κάποιους συντρόφους ή συγγενείς του;

Τρόμο σου προκαλεί κι ο άγριος ταύρος πίσω από τον Άγιο Λουκά.

Πρώτα πάει το μάτι σου στον ταύρο και μετά στον Άγιο. Μάλλον ο ζωγράφος -πολιτικός κρατούμενος- νιώθει μόνιμα την απειλή από κάποιους… Και οι δυο τους όμως κρατούν μια πένα. Κάτι γράφουν. Δεν έχει σημασία ακριβώς τι. Ο «ταύρος» και το «γεράκι» τούς απειλεί και αυτοί με το γράψιμο, με τη ζωγραφική, με το θέατρο, τους αντιμετωπίζουν. (Αυτά ήταν τα όπλα των πολιτικών κρατουμένων την περίοδο της επτάχρονης δικτατορίας. Μέσα στις ατέλειωτες ώρες μοναξιάς, καταπίεσης, βασανισμού, δε λύγισαν, δεν τρελάθηκαν και βγήκαν νικητές. Πόσο σημαντικό πράγμα να δημιουργείς πολιτισμό σε τέτοιες συνθήκες!)

Κι η Παναγία με τα μεγάλα μάτια της, απλή και εύθραυστη, κοιτάζει κατευθείαν μπροστά. Σα να θέλει να δώσει κουράγιο σε κάποιον. Να είναι άραγε η μητέρα, η αδελφή, ή σύζυγος του ζωγράφου που τον περιμένει να γυρίσει γερός και να συνεχίσει τη ζωή του όπως πρώτα; Έχει τα χείλη της σφιγμένα και τις παλάμες των χεριών της ενωμένες, έτοιμη για βαθιά προσευχή.

Προσευχή; Μα, απ’ ό,τι έχω ακούσει, πολλούς από αυτούς τους εξόριστους τους έλεγαν άθεους. Παράξενο. Οι τοιχογραφίες της Αγίας Κιουράς σού δείχνουν πώς αντιλαμβάνονται μερικοί το θεό.

 Βλέπουν το θεό –το καλό και το κακό- στο συνάνθρωπο τους. Άλλωστε δε λέμε ότι ο άνθρωπος πλάστηκε "Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση" του θεού;”

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι μπορντούρες στους τοίχους. Έχουν χρώματα ανοιχτά, ζωηρά, παιδικά θα ΄λεγε κανείς. Ίσως οι ζωγράφοι τους να ήθελαν να δώσουν μια νότα αισιοδοξίας στην καθημερινή ρουτίνα …
 

Δυστυχώς αυτές οι υπέροχες τοιχογραφίες σοβατίστηκαν αργότερα, από έναν καλόγερο που έμενε εκεί.
Το εκκλησάκι τώρα τελευταία πήρε φωτιά και καταστράφηκαν κάποιες από τις τοιχογραφίες.

Δείτε λοιπόν τις εικόνες και αν θέλετε, στείλτε μας τις παρατηρήσεις σας.
Πάντως, αν κάποτε βρεθείτε στη Λέρο, μην ξεχάσετε να επισκεφτείτε την Αγία Κιουρά! Θα με θυμηθείτε!
 

ΟΛΙΝΑ Ε1

Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού - Συντήρηση, αποκατάσταση Αγίας Κιουράς στο Παρθένι της Λέρου

   Η Αγία Κιουρά στο Παρθένι της Λέρου, μνημείο κηρυγμένο με την απόφαση ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ29?18476/416/13-5-1982, είναι ένα μονόχωρο καμαροσκέπαστο κτίσμα του 18ου αιώνα, κτισμένο στα λείψανα παλαιότερου ναού. Στα βόρειακαι στα νότια φέρει δύο προσκτίσματα νεώτερων χρόνων (πιθανόν μετά την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου), στεγασμένα με πλάκες από οπλισμένο σκυρόδεμα. Έτσι, εσωτερικά παρουσιάζεται σαν μία τρίκλιτη εκκλησία. Διακοσμήθηκε το 1969-70 με τοιχογραφίες που εκτέλεσαν οι πολιτικοί κρατούμενοι Κυριάκος Τσακίρης, Αντ. Καραγιάννης και Τάκης Τζανετέας. Το γεγονός αυτό καθιστά την Αγία Ματρώνα Κιουρά "μοναδικό μνημείο της σύγχρονης ιστορίας που αποτυπώνει την αγωνία και τη στέρηση της ελευθερίας του ελληνικού λαού στα χρόνια της δικτατορίας" (ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ29/18786/8-4-1983 ανακοίνωση). Για τους παραπάνω λόγους κρίθηκε απαραίτητη η πλήρης αποκατάσταση και ανάδειξη του μνημείου.

   Η εκκλησία παρουσιάζει ρωγμές σε διάφορα σημεία και σαθρά ή φουσκωμένα επιχρίσματα στην οροφή και στους τοίχους. Οι τοιχογραφίες, μετά τη διάλυση του στρατοπέδου και την απόλυση των κρατουμένων, ασβεστώθηκαν από τον καλόγηρο Δανιήλ Καρτζούνη που εγκαταστάθηκε εκεί. Παρουσίαζαν επίσης κατά τόπους απώλειες τμημάτων τους, απολεπίσεις και ρωγμές.
Σε αυτοψία διαπιστώθηκε η ανάγκη της άμεσης επέμβασης τόσο στις τοιχογραφίες, όσο και στο ίδιο το μνημείο. Για το σκοπό αυτό το μνημείο σχεδιάστηκε και φωτογραφήθηκε. Μηχανικός της Εφορείας μας συνέταξε τη μελέτη για τη συντήρηση και αποκατάσταση της εκκλησίας. Το εργαστήριο συντήρησης εικόνων και τοιχογραφιών συνέταξε πρόταση για τη συντήρηση των τοιχογραφιών και στη συνέχεια προχώρησε σε στερεώσεις και στη δημιουργία αρμών γύρω από αυτούς, ώστε να απομονωθούν οι τοιχογραφίες από τα υπόλοιπα επιχρίσματα, για τα οποία η μελέτη προβλέπει καθαίρεση και αντικατάσταση. Οι εργασίες αποκατάστασης ανατέθηκαν σε εργολήπτη Δημοσίων Έργων, ενώ η συμπλήρωση - αποκατάσταση των τοιχογραφιών σε ιδιώτη συντηρητή- ζωγράφο.

Έτος: 1999 - 2001
Είδος προγράμματος: Ελληνικό/συνεργασία

Αρμόδιες Υπηρεσίες ή Φορείς:
4η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

Συντονιστές:
Υπεύθυνος: Αγγελική Κατσιώτη Αρχαιολόγος
Τηλ: +30 241025500
Fax: +30 241021954

Εταίροι:
Υπουργείο Αιγαίου

Εκδόσεις σχετικές με το πρόγραμμα:
Τσακίρης Κυριάκος, "Έτσι αγιογραφήθηκε η Αγιά Κιουρά", Λεριακά Νέα Ιαν., (1984), αρ. φύλλου 89.